Asosiy kontent
Course: Yuqori sinf biologiyasi > Unit 5
Lesson 1: Irsiyatga kirish- Irsiyatga kirish
- Allellar va genlar
- Ishlangan misol: Pennet katakchalari
- Mendel va uning noʻxatlari
- Segregatsiya qonuni
- Mustaqil irsiylanish qonuni
- Genetikada ehtimolliklar
- Irsiyatga kirish haqida takrorlash
- Irsiyatga kirish
- Pennet katakchasi va ehtimollik
© 2024 Khan AcademyFoydalanish shartlariMaxfiylik siyosatiCookie Notice
Irsiyatga kirish haqida takrorlash
Google sinfxonaAsosiy atamalar
| Atama | Maʼnosi |
|---|---|
| Genetika | Irsiyatni oʻrganuvchi fan |
| Belgi | Individning oʻziga xos xususiyati |
| Gen | Ota-onadan avlodlarga oʻtuvchi irsiyat birligi |
| Allel | Genning turli xil formalaridan biri |
| Genotip | Organizm genlari yigʻindisi (masalan: TT) |
| Fenotip | Organizmning koʻrinadigan belgilari (masalan: uzun boʻy) |
| Dominant allel | Fenotipda boshqa alleldan ustunlik qiluvchi allel |
| Retsessiv allel | Dominant allel yoʻqligidagina namoyon boʻladigan allel |
| Gomozigota | Genning ikkita bir xil alleliga ega organizm |
| Geterozigota | Genning ikkita har xil alleliga ega organizm |
| Pennet katakchasi | Genetik chatishtirishning genotipik hamda fenotipik nisbatlarini koʻrsatuvchi diagramma |
Mendel genetikasi (irsiyati)
Gregor Mendelning noʻxat oʻsimliklarini oʻrganish orqali aniqlagan irsiyat tamoyillari hozirgi zamon genetikasining asosini tashkil qiladi.
Mendelning taklifiga koʻra, belgilar “irsiylanuvchi faktorlar”, yaʼni genlar tomonidan ifodalanadi. Genlar tuli xil koʻrinish, allellarda kelib, ulardagi dominant allel retsessivi ustidan ustunlik qiladi. Retsessiv allel faqat dominant allel boʻlmaganda namoyon boʻlishi mumkin.
Jinsiy koʻpayuvchi organizmlar har bir gen boʻyicha ikkita allelga ega (biri onadan, ikkinchisi otadan oʻtadi). Bu allel juftliklari genotipni hosil qiladi va u fenotipni belgilab beradi.
Mendel qonunlari
Organizm gametalar hosil qilish jarayonida har bir gameta gen nusxasi (allellar)dan biriga tasodifiy ravishda ega boʻladi. Bu belgilarning ajralish qonuni hisoblanadi.
Mendelning ikkinchi belgilarning mustaqil taqsimlanish qonuniga koʻra, bir gen ikkinchisidan mustaqil holda irsiylanadi.
Pennet katakchasi va ehtimollik
Pennet katakchasi chatishtirish natijasida olinadigan avlodning genotipi hamda fenotipini oldindan aniqlashda foydalaniladi. Quyidagi rasmda bitta gen boʻyicha monoduragay chatishtirish tasvirlangan.
Tahliliy chatishtirish dominant belgiga ega organizm genotipi gomozigota yoki geterozigota ekanini aniqlashda qoʻllanadi.
Pennet katakchasidan monoduragay chatishtirishdagi kabi asosiy qoidalarga rioya qilgan holda diduragay chatishtirishda ham foydalanish mumkin. Bunda koʻproq gameta hosil boʻladi, shunga yarasha katakchalar soni ham koʻproq boʻladi.
Genetikada ehtimolliklar
Pennet katakchasiga oid ikkita qoida bu ehtimolliklarni koʻpaytirish hamda qoʻshish qoidalaridir.
Ehtimolliklarni koʻpaytirish qoidasiga koʻra bir-biridan mustaqil ikki va undan ortiq hodisalar sodir boʻlishi ehtimoli har birining ehtimolliklari koʻpaytmasiga teng.
Baʼzi genetik masalalarda bizdan bir nechta hodisadan bittasining sodir boʻlish ehtimoli soʻraladi. Bu holatda boshqa ehtimollik qonuni – qoʻshish qoidasidan foydalanishimizga toʻgʻri keladi. Bu qoidaga koʻra, bir nechta oʻzaro bogʻliq hodisalarning sodir boʻlish ehtimoli ularning ehtimolliklari yigʻindisiga teng.
Koʻp uchraydigan xatolar va notoʻgʻri tushunchalar
- Dominant belgilar har doim ham eng koʻp tarqalgan boʻlmaydi. Baʼzi odamlar fikricha, populyatsiyada dominant belgilar koʻproq uchraydi. Lekin “dominant” atamasi bir allel ikkinchisidan ustun boʻlganida qoʻllanadi. Masalan, Hantington xoreyasi kasalligini olaylik. Bu kasallik dominat boʻlsa ham, AQSHda bu kasallikka ega odamlar 30000 ga yaqinni tashkil etadi
- Belgilar har doim ham bitta gen tomonidan ifodalanavermaydi. Masalan, odam koʻzini ifodalovchi genlar kamida 3 ta. Bundan tashqari, genlar ikkitadan ortiq allelga ega boʻlishi ham mumkin. Masalan, mushuk terisi rangi 3 ta allel orqali ifodalanadi.
Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?
Hozircha izohlar yoʻq.